Świece japońskie – podstawy

Świece japońskie są jednym z najważniejszych narzędzi analizy technicznej, szeroko stosowanym w handlu na rynkach finansowych. Ich znaczenie wynika ze zdolności do dostarczania informacji o zachowaniu cen i trendach rynkowych. Na przestrzeni lat wykreowano wiele rodzajów graficznej prezentacji ceny. Poczynając od wykresu liniowego (który w swojej podstawowej wersji łączy linią ciągłą ceny zamknięcia), poprzez m.in. wykres punktowo-symboliczny, słupkowy oraz świecowy. Niniejszy wpis skupia się na tym ostatnim rodzaju wykresu.

Historia świec japońskich

Historia świec japońskich sięga XVII wieku, wtedy to w Japonii żył Munehisa Homma. Był pierwszym inwestorem posługującym się wykresem do oceny sytuacji na lokalnym rynku ryżu. Aby skuteczniej inwestować, skupił się na analizie psychologicznej uczestników tego rynku. Stworzone przez niego zasady, dotyczące interpretacji zachowań inwestorów, są po dziś dzień aktualne. Formacje świecowe używane powszechnie przez inwestorów są zebranymi w schematy obrazami aktualnego stanu psychologicznego rynku, czyli inaczej mówiąc, wszystkich uczestników rynku. Stosunkowo niedawno, ponieważ dopiero ok. 1990 roku, świece japońskie zaczęły być popularyzowane za sprawą Steve’a Nisona, który poświęcił się zgłębianiu japońskich technik inwestycyjnych.

Przed publikacjami wspomnianego autora, w USA zaledwie kilka osób stosowało wschodnie techniki inwestycyjne. Nie mniej jednak, za sprawą swojej przejrzystości oraz skuteczności, narzędzie to stawało się coraz bardziej popularne zwłaszcza w Europie. W Stanach Zjednoczonych większość inwestorów stosuje wykres słupkowy ze względu na przywiązanie do takiej prezentacji ceny. W zasadzie jedyna różnica między wykresem słupkowym a świecowym widoczna jest w sposobie prezentacji danych, ponieważ zarówno słupek, jak i świeca, przekazują te same informacje. Oznacza to, że ostatecznie korzystanie z jednego bądź drugiego wykresu może prowadzić do jednakowego rezultatu. Jednak analiza budowy świec wydaje się dawać przewagę ze względu na przejrzystość.

Budowa świecy japońskiej

Każda świeca japońska składa się z czterech cen, które odpowiednio połączone, tworzą całość kształtem przypominającą świecę. Są to ceny:

• Otwarcia,
• Maksymalna,
• Minimalna,
• Zamknięcia.

Rysunek 1 przedstawia schemat budowy świecy japońskiej. Połączenie ceny otwarcia i zamknięcia z danego okresu, jaki reprezentuje świeca, tworzy korpus. W zależności od tego, czy cena otwarcia jest wyższa, czy też niższa od ceny zamknięcia, świeca będzie odpowiednio podażowa (czarna, pełna, spadkowa) lub popytowa (biała, pusta, wzrostowa). Od korpusu odchodzą tzw. cienie (knoty). Górny cień reprezentuje cenę maksymalną, jaką rynek osiągnął w danym przedziale czasowym. Natomiast dolny cień odpowiada cenie minimalnej w tym samym okresie

Kształty świec japońskich

Wyróżnić można kilka podstawowych kształtów świec japońskich, biorąc pod uwagę długość korpusu oraz cieni. Należy pamiętać, że świece wywodzą się z Japonii i posiadają oryginalnie japońskie nazwy, a tłumaczenia na język angielski w głównej mierze dokonał wspomniany już Steve Nison. Na język polski zostały one przetłumaczone wraz z tłumaczeniem dzieła S. Nisona oraz G. Morrisa. Te wszystkie perturbacje powodują, że nazwy poszczególnych świec bywają wręcz dziwaczne.

Podstawowe kształty świec wg Gregory Morris:

• Długie korpusy – long days,
• Krótkie korpusy – short days,
• Marubozu,
• Szpulki – spinning tops,
• Doji,
• Gwiazdy – stars,
• Paper umbrellas.

Podstawowe kształty świec wg Steve Nison:

• Długie korpusy,
• Szpulki,
• Doji,
• Świece wysokiej fali.

Mając na uwadze, że każda świeca japońska jest obrazem tego, co myśli rynek, na podstawie wyglądu już jednej świecy można podjąć się interpretacji sytuacji rynkowej. Pierwsze na co należy zwrócić uwagę, to długość korpusu. Jeżeli mamy do czynienia ze świecą o długim korpusie (w stosunku do innych świec), to zwykle charakteryzuje ona silny rynek oraz zdecydowany ruch w konkretną stronę. Po takiej świecy należy spodziewać się kontynuacji ruchu. W przypadku, gdy korpus jest niewielki, natomiast cienie są zdecydowanie dłuższe, na rynku aktualnie panuje niepewność oraz wyczekiwanie. Niekoniecznie jest to sygnał do odwrócenia trendu, bardziej charakteryzuje przestój, oczekiwanie na sygnał do ruchu w jedną bądź drugą stronę. Dokonany podział świec na poszczególne kategorie jest związany właśnie z tymi dwoma parametrami: korpusem i cieniami.

Podstawowe rodzaje świec japońskich

Jak zostało wspomniane powyżej, można wyróżnić kilka podstawowych rodzajów kształtów świec japońskich. Poniżej przedstawione zostały trzy najważniejsze:

• Długie korpusy,
• Szpulki,
• Doji.

Świeca długie korpusy

Przedstawione na rysunku 2 „Long days” charakteryzują się długim korpusem oraz niewielkimi cieniami (z zastrzeżeniem, że zdarzają się wyjątki – najczęściej przy publikacji ważnych danych makroekonomicznych mogą pojawić się długie korpusy, połączone z długimi cieniami – jest to szczególny przypadek i wymaga osobnego rozpatrzenia). Występują przeważnie na początku trendu (często jako składowe formacji odwrócenia trendu), kiedy rynek pod wpływem emocji szybko zdobywa nowe poziomy. Świece te pojawiają się również przy pokonywaniu ważnych wsparć i oporów. Sygnalizują siłę rynku i zdecydowanie do kupowania lub sprzedawania.

Szczególnym przypadkiem długich korpusów jest świeca Marubozu. Jest ona wyjątkową świecą, ponieważ ma bardzo dużo znaczeń w zależności od miejsca w jakim się znajdzie (rysunek 3). Marubozu ma również długi korpus, z tym że nie posiada cieni. Inaczej mówiąc, w prezentowanym okresie ceną minimalną była cena otwarcia, a ceną maksymalną cena zamknięcia (dla białego Marubozu), odwrotnie oczywiście dla czarnego Marubozu. Jest to jeszcze silniejszy sygnał niż zwykła świeca o długim korpusie. W wielu formacjach odwrócenia trendu występują świece o długich korpusach. Kiedy w tym miejscu pojawi się Marubozu, sygnał jest jeszcze silniejszy. W przypadku Marubozu Zamknięcia, świeca nie posiada cienia odchodzącego od ceny zamknięcia, natomiast w przypadku Marubozu Otwarcia obserwujemy brak cienia przy poziomie otwarcia świecy.

Świeca szpulki

Szpulki posiadają krótki korpus i przeważnie długie cienie (rysunek 4). Pojawiają się w przypadkach, kiedy na rynku obserwujemy wahanie, gdy kursy docierają do ważnych poziomów cenowych i tracą impet. Im dłuższe cienie w jedną i drugą stronę, tym większe niezdecydowanie na rynku, przy jednoczesnym zachowaniu płynności (Steve Nison nazywa je świecami wysokiej fali).

Kiedy szpulki posiadają tylko jeden bardzo długi cień, potrafią zapowiadać zmianę kierunku (tworząc takie formacje jak formacja Spadająca Gwiazda czy formacja Młota). Długi górny cień charakterystyczny jest dla końca trendu wzrostowego, natomiast dolny dla schyłku trendu spadkowego. Dolne cienie po spadkach zwykle sygnalizują, że rynek już nie chce iść niżej, dlatego cena wyraźnie jest podbijana w górę. Odwrotnie w przypadku trendu wzrostowego. W nomenklaturze Nisona określane są po prostu jako długie cienie.

W szczególnym przypadku szpulek, czyli w sytuacji kiedy zarówno korpus, jak i cienie są krótkie, na rynku panuje wyczekiwanie lub po prostu marazm. W pierwszym przypadku dotyczy to np. okresu przed ważnymi danymi makroekonomicznym albo przed otwarciem kontraktów terminowych. Podobna sytuacja może wystąpić kiedy inwestorzy oczekują co wydarzy się na rynkach akcji, aby podjąć decyzję o kierunku ruchu np. Na rynku Forex. Druga opcja występuje w przypadku zmniejszonej płynności na rynku, kiedy np. jest niedziela godz. 23 i rynek walutowy dopiero się otworzył.

Świeca doji

Doji jest wyjątkową świecą, nie posiada bowiem korpusu, co widać na rysunku 6. Sama jej interpretacja jest bardzo podobna jak w przypadku szpulek. Można nawet rzec, że jest to szczególny przypadek szpulki, nie mniej jednak, jest to tak niezwykły i ważny rodzaj świec, że zasługują na szczególną uwagę i osobne omówienie.

Gdy Doji posiada oba cienie długie zwana jest Long-Legged Doji, czyli Długie Nogi. Często pojawia się przy szczytach, sygnalizując wyczerpanie siły kupujących. W dołkach potrzeba czegoś więcej niż braku siły (rynek wykazuje tendencję do spadania „pod własnym ciężarem”), stąd mniejsze znaczenie, a wręcz wykazanie braku siły do odwrócenia trendu. Inaczej mówiąc, możliwość kontynuacji spadków.

Kiedy Doji posiada długi dolny cień, zwana jest Dragonfly Doji, czyli Ważką. Ta formacja jest wyjątkowym sygnałem kupna po silnych spadkach. W połączeniu z długą czarną świecą, najlepiej Czarną Marubozu, tworzy silny sygnał zwany Harami Cross. W przypadku długiego górnego cienia Doji jest zwana Gravestone Doji, czyli bardzo wymowną nazwą – Nagrobek. Jak łatwo się domyślić, pojawienie się nagrobka po wzrostach zapowiada spadki. Najważniejsza konkluzja odnośnie świec Doji jest taka, że generalnie wzmacniają formacje odwrócenia trendu kiedy wchodzą w ich skład. Natomiast tracą znaczenie kiedy jest ich za dużo, ponieważ po prostu oznacza to brak zdecydowania na rynku, bądź zmniejszoną płynność.

Szczególnym przypadkiem Doji jest świeca, której wszystkie cztery ceny (otwarcia, maksymalna, minimalna i zamknięcia) są jednakowe  – Four Price Doji. Występuje na niezwykle niepłynnych rynkach i wyjątkowo rzadko.

Wszystkie inne rodzaje świec wymienione przez G. Morrisa są pochodnymi niejako wyżej wymienionych. Znając te trzy rodzaje, inwestor jest w stanie opisać wszystko, co dzieje się na rynku.

Podstawowe formacje świecowe

Podstawowe formacje świecowe to wzorce, które można znaleźć na wykresach świec japońskich. Są one ważne, ponieważ dostarczają informacji o zmianach w trendach rynkowych i mogą pomóc w podejmowaniu decyzji handlowych. Poniżej przedstawiamy tabele formacji świecowych, podzielone na pojedyncze, podwójne i potrójne formacje.