Kontrakty terminowe, znane również jako futures contracts, to popularne instrumenty pochodne (derywaty) obecne na rynkach giełdowych, w tym na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Kontrakt terminowy to umowa między dwoma inwestorami, w której ustalają oni, że w określonym terminie w przyszłości jeden z nich kupi od drugiego określone aktywa bazowe, takie jak akcje, obligacje, waluty lub indeksy giełdowe. Ważnym aspektem tej umowy jest ustalenie ceny terminowej (tj. cena transakcyjna), po której inwestorzy rozliczą swoje kontrakty w przyszłości. Pozostałe warunki transakcji, takie jak ilość aktywów bazowych i terminy rozliczenia, są określone w specyfikacji instrumentu opracowanej przez giełdę.

Skoro kontrakt terminowy to instrument pochodny względem np. akcji, to oczywiście różni się od nich, poza wspomnianym terminem rozliczenia w przyszłości, także koniecznością wniesienia zaledwie części zabezpieczenia pod wartość transakcji, czyli tzw. depozytem zabezpieczającym. Wysokość depozytu może być różna, wynosić np. 20% wartości nominalnej kontraktu, co wiąże się z dźwignią finansową, którą omówimy w dalszej części tekstu.

Transakcje terminowe mogą występować także w normalnym życiu, np. w umowie na dostawę konkretnego towaru przez rolnika do sklepu w przyszłości po z góry ustalonej cenie. To jednak standaryzacja kontraktu Futures na giełdach przełożyła się na ogromny wzrost ich znaczenia. Przeciwnie do kontraktów Forward, które są ustalane indywidualnie (np. między rolnikiem a sklepem), kontrakty terminowe Futures można szybko kupić lub sprzedać na giełdzie, ponieważ jedyną zmienną jest cena, która ustalana jest na giełdzie, a pozostałe parametry są ustalane jednorazowo w serii kontraktu. Tym samym transakcje są przejrzyste, szybkie i nie wymagają dodatkowych ustaleń. 

Inwestor, który sprzedaje kontrakt, nazywany jest również wystawcą kontraktu lub zajmującym pozycję krótką, a inwestor, który kupuje kontrakt, jest nazywany kupującym kontrakt lub zajmującym pozycję długą.

Czym jest dźwignia finansowa?

Dźwignia finansowa, podobnie jak dźwignia mechaniczna w codziennym życiu, umożliwia osiągnięcie większych rezultatów przy mniejszym wysiłku. W przypadku kontraktów terminowych, dźwignia finansowa pozwala na wyższe stopy zwrotu niż bezpośrednie inwestycje w akcje. Jednak jest to mechanizm dwustronny, który może powodować zarówno zwiększenie zysków, jak i spotęgowanie straty, dlatego jego stosowanie powinno być bardzo rozważne.

Przy zawieraniu kontraktu terminowego nie jest wymagane wniesienie pełnego zabezpieczenia finansowego, ponieważ rozliczenie następuje w momencie wygaśnięcia kontraktu. Depozyt zabezpieczający służy zabezpieczeniu roszczeń drugiej strony, a ponieważ rozliczenie następuje tylko względem różnicy między ceną rozliczenia kontraktu a ceną jego zawarcia, to nie ma potrzeby deponowania pełnej wartości nominalnej kontraktu.

Przykład kontraktu terminowego na akcje KGHM

Akcje KGHM w ilości 100 sztuk przypadają na jeden kontrakt, zgodnie ze standaryzacją przyjętą przez GPW określaną miarą mnożnika (tutaj możesz poznać mnożniki).

Załóżmy, że zawieramy transakcję po kursie 100 zł, a wartość depozytu zabezpieczającego wynosi 1 500 zł.

• Aby transakcja mogła zostać zawarta, to zarówno sprzedający jak i kupujący muszą posiadać minimum 1 500 zł na rachunku maklerskim, które zostaną zabezpieczone przez pośrednika.
• Transakcja na kontraktach na KGHM po kursie 100 zł oznacza wartość transakcji
10 000 zł (kurs kontraktu 100 zł x liczba akcji przypadająca na jeden kontrakt 100
sztuk).
• Przyjmijmy, że w terminie zapadalności (wygaśnięcia) kontraktu cena akcji KGHM wzrośnie o 10%, tj. wynosi 110 zł. W przypadku wzrostu kursu, zysk notuje kupujący, a stratę sprzedający kontrakt w wysokości:
Kwota rozliczenia = (110 zł – 100 zł) x 100 akcji = 1 000 zł (pomijamy koszty prowizji)

• Stopę zwrotu z takiej transakcji powinno wyznaczyć się na podstawie odniesienia zysku/straty do wysokości depozytu zabezpieczającego, dlatego:
Stopa zwrotu = kwota rozliczenia/ wartość depozytu = 1 000 zł / 1 500 zł = 67%

Zyski na kontrakcie były prawie 7-krotnie wyższe niż zyski z bezpośredniej inwestycji w akcje spółki KGHM. Tak właśnie działa efekt dźwigni finansowej.

Jednocześnie należy zauważyć, że wystawca kontraktu ponosi stratę w wysokości 1 000 zł, czyli traci 67% depozytu zabezpieczającego. Dlatego właśnie kontrakt futures jest określany jako symetryczny – zysk i strata obu stron są symetryczne.

Wolumen a LOP na kontraktach terminowych

Z rynku kasowego znane jest pojęcie wolumenu, czyli liczby akcji jaka stała się przedmiotem obrotu danego dnia. Jeżeli pomnożymy liczbę akcji poszczególnych transakcji razy ich cenę, otrzymamy wartość obrotu.

Na rynku kontraktów terminowych wolumen również ma zastosowanie. Wskazuje, ile w danym dniu zostało zawartych kontraktów (wolumen dotyczy zarówno kontraktów, które otwierały pomiędzy inwestorami nowe umowy futures, jak również kontraktów, w efekcie których następowało zamknięcie pozycji wcześniej otwartych).

Natomiast dodatkowo mamy do dyspozycji informację o liczbie otwartych pozycji (LOP), która informuje o aktualnej liczbie wszystkich niezamkniętych kontraktów.

Jak wiadomo, pozycję w kontrakcie można w każdej chwili zamknąć lub otworzyć, dlatego liczba aktualnie otwartych kontraktów (umów futures) może rosnąć lub spadać.

Na poniższym wykresie z platformy Notowania 5 Pro dostarczanej przez BM Alior Banku zestawiono notowania kontraktu terminowego na WIG20 (wykres ciągły), wraz z wolumenem oraz LOP.

Źródło: Notowania 5 Pro, BM Alior Banku

Wykres sporządzono 26 maja 2023 roku, czyli na 3 tygodnie przed wygaśnięciem serii czerwcowej kontraktu. Względem ostatniego roku (widocznego na wykresie), można zauważyć bardzo wysoką wartość liczby otwartych kontraktów, która wynosi ok 100 tys. Jednocześnie wolumen nie jest wysoki i nie rośnie pomimo kilkudniowych spadków na indeksie po odbiciu od poziomu 2000 punktów.

Zwiększanie się obu ww. wartości wraz z wyraźną zwyżką lub zniżką kursów potwierdza
znaczenie siły byków (rynku rosnącego) lub niedźwiedzi (rynku spadającego). Zatem można powiedzieć, że na tę chwilę na rynku kontraktów terminowych nie widać potwierdzenia spadków na rynku kasowym.

Sytuacja zacznie się odwracać, kiedy posiadacze pozycji długich zaczęliby je zamykać ograniczając straty i tym samym zwiększając wartość wolumenu widocznego na wykresie. Liczba otwartych pozycji powinna spadać, ponieważ nie będzie chętnych do kupowania kontraktów. W kolejnej fazie może dojść do ponownego wzrostu LOP, kiedy cena spadnie na tyle, że osoby chcące zarabiać na spadkach znajdą drugą stronę transakcji, która uważać będzie, że spadki są już wystarczające.

Taki moment zmiany trendu idealnie widać w okresie między wrześniem a październikiem 2022 roku (nagły spadek liczby otwartych kontraktów we wrześniu związany jest z rozliczeniem serii).

Wykorzystanie kontraktów terminowych Futures

Kontrakty mogą być wykorzystywane na wiele różnych sposobów. Od spekulacji, czyli zarabianiu na zmianie kursu, przez zabezpieczanie (hedgingu) pozycji kasowych, poprzez obserwację w celu lepszego rozumienia sytuacji bieżącej na rynku kasowym.

Pamiętać należy jednak o ryzyku związanym z kontraktami terminowymi, ponieważ efekt dźwigni finansowej może powodować straty przewyższające depozyt zabezpieczający. W celu ochrony przed taką sytuacją, biuro maklerskie w przypadku znaczącej zmiany ceny kontraktu wzywa do uzupełnienia depozytu, a w przeciwnym razie dokonuje zamknięcia pozycji przed terminem wykupu. Jednak to nie chroni inwestora przed lukami cenowymi, dlatego trzeba je zawsze brać pod uwagę jako dodatkowy czynnik ryzyka.

Początkującym inwestorom zalecamy korzystanie z kontraktów terminowych jako dodatkowego źródła informacji. Obserwacja liczby otwartych pozycji oraz wolumenu w porównaniu do zmian ceny może wnieść sporą wartość dodaną do oceny przyszłego kierunku ceny instrumentu bazowego.

Zachęcamy do zapoznania się z ofertą naszego partnera – BM Alior Banku, który oferuje we współpracy z nami specjalne, obniżone prowizje dla użytkowników Squabera Premium. Co najlepsze, obejmują one wszystkie konta danej osoby – w tym IKE oraz IKZE! Niższe prowizje od czerwca 2023 roku obejmują także kontrakty terminowe! Dla Użytkowników Squabera Premium stawki to 6 zł za kontrakt na indeksy oraz 2 zł za kontrakt na akcje! Dowiedz się więcej >>

Ponadto BM Alior Banku oferuje to także szeroki dostęp do rynków zagranicznych!
Sprawdź: https://rachunek-brokerski.aliorbank.pl

Publikacja przygotowana we współpracy z Biurem Maklerskim Alior Bank S.A.

Powyższa informacja ma wyłącznie charakter marketingowo – informacyjny i jest upowszechniana w celu reklamy produktów i usług inwestycyjnych. Niniejszych informacji nie należy traktować jako porady inwestycyjnej, oferty lub rekomendacji zawarcia transakcji. Produkty inwestycyjne są obarczone ryzykiem inwestycyjnym, z możliwością utraty części lub nawet całości zainwestowanego kapitału, a w przypadku inwestycji w instrumenty pochodne strata może przekroczyć wartość wpłaconych środków.

Alior Bank SA – Biuro Maklerskie z siedzibą w Warszawie, adres: ul. Łopuszańska 38D, 02-232 Warszawa, wpisany do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XIV Wydział Gospodarczy pod numerem KRS: 0000305178, o kapitale zakładowym 1 305 539 910 zł w całości opłaconym, posiadający numer statystyczny REGON 141387142 i numer identyfikacji podatkowej (NIP) 107-001-07-31. Biuro Maklerskie jest wydzieloną organizacyjnie jednostką w strukturach Alior Bank SA.